الف کي ڪو به نقطو نه آهي
منهنجي اکين ۾ لڙڪن سان گڏ نشا جي ويهن سالن جي اڙٻنگ رهي هئي جيڪا زيب جو عڪس لڳي رهي هئي، زيب الائي ڪيترا ڏينهن منهنجي ئي علاج هيٺ، منهنجي ئي اسپتال ۾ حيات ۽ ممات جي ڪشمڪش ۾ چڙي چڙي مري وئي. مون کيس بچائڻ لاءِ سوين هيلا هلايا، پر موت جو پهرو وانجهي هن کي پاڻ سان وٽي ويو.......زيب جيترا ڏينهن به اسپتال ۾ هئي مون پنهنجو پاڻ هن تان نڇاور ڪيو هو. دل جي انيڪ گهرائين سان سندس سار لڌم ، پرگهور لڌم ۽ نه لڌم ته موت جو ڪو کر پير، جو پنهنجي زيب کي بچائي سگهان. منهنجي زيب ڏانهن توجھ ۽ اڪنڍ ڏسي زماني جي ماڻهن سان گڏ اسپتال جي عملي کي حيرت لڳي ۽ منهنجي مشهور ٿيل شرافت کي شڪ پڻ ٿيو، اسپتال جو عملو، مونکي پنهنجي رنگ لڳل زبانن سان هن لاءِ ڏنڀي نه سگهيو، جو مان اسپتال جو نه پر ملڪ جو به وڏي ۾ وڏو سرجن هئس، ۽ اسپتال جو اڳواڻ به هئس. هونئن به مان ڪو فرشتو ته ڪو هئس، جو مون تي ڪير ڪا به ڳالھ نه ٺاهي، ڪوئي الزام هڻي نه سگهي. ۽ رات ۾ ڪتا بيهاري ڀونڪرائڻ ۽ بڇ ڪرائڻ وارا ماڻهو ته اوليائن ۽ انبيائن تان به ڪو موڙيندا آهن سو مون مان به ڪٿي مڙي ٿي سگهان. سس پس ۾ ڳالهيون ائين ئي سسنديون ڦنڊنديون رهيون ته مشهور رنڍي زيب ، ڊاڪٽر سرجن وقاص جي پريت آهي.
زيب منهنجي پريت هئي، اها خبر ڪنهن کي به ڪو هئي، پريت آئي ته پريما، ڪائون سريتون ڪوٺيون هونديون آهن، سريت لفظ خراب به ته ڪونهي. جو ٻڌڻ سان نفرت ۽ حقارت جو پلصراطون اڏي ڇڏجن، جن تان پار سلوص جي نگاھ جو لنگھ ڏکيو ٿي پوي. پريت ته هر عورت ڪري سگهي ٿي ۽ پريٽ به هر عورت بڻجي سگهي ٿي ، پر سريت ڪا ڪا عورت بڻجندي آهي. دنيا جا سڀ مذهبي ، اخلاقي، روايتي، سماجي قانون ٽوڙي انهن لاءِ وهي وڃڻ، ڪنهن هڪ فرد جو ٿي وهي وڃڻ، پنهنجو پاڻ سان حق پاڻ ناحق ڪرڻ حق مهر سان ”حق پرين ! لو آهر“ ڪرڻ سريت جو ئي ڪم آهي پر زيب ته منهنجي پريت ۽ سريت هئڻ سان گڏ منهنجو ماضي ، حال ۽ مستقبل هئي، جن مان گذري مان وقاص مان سرجن وقاص ٿي ويو هئس، پر زيب سواءِ رنڍي جي ڪجھ به نه هئي، موت به ڪيڏو نه عجيب آهي جو مارڻ کانپوءِ مرتبا ڏيندو آهي، پر رنڍي لاءِ موت اسان جي سماج جيترو نه ئي بي رحم هوندو آهي ، جو رنڍي مرڻ کانپوءِ ئي رنڍي سڏبي آهي ماڻهو ڄمندي عام ڀل هجن پر مرندي ڄام ٿي پوندا آهن. ڏاڍا سٺا ، ڀلا ، ٺيڪ پرهيزگار وغيره وغيره جيئرا ماڻهو آهن ، اوترا خطاب ڏينا ويندا آهن ، پر زيب جهڙن عورت لاءِ جيئندي مرندي رنڍي جو لقب مشهور ٿي ويندو آهي. زيب جهڙيون عورتون نه هجن ته دنيا جا محروم ۽ مايوس ماڻهو ڦاٽي مرن، جن کي ڪنهن به جهولي جو آٿت ناهي ملندو، جهولي ماءُ جي هجي، محبوبا جي هجي، زال جي هجي يا رنڍي جي هجي، آٿت هوندي آهي اتساھ هوندي آهي.
” نشا! تون مون سان گڏ هلندين يا ...........“ مون جملو اڌ ۾ ڇڏي ، چشمو لاهي لڙڪ اگهيا .
” جيئن توهان چئو! نشا به ڳنڀير لهجي ۾ وراڻيو ،
اوڪي تون مونسان ئي هل“
مان نشا سان گڏ ايمبولنس ۾ اچي ويٺس جتي زيب جي ميت هن جي آخري سفر لاءِ اسان کي به گهڙي کن واسطي پنهنجو همسفر بڻائڻ لاءِ منتظر هئي، سفيد سفيد ئي اجرن اجرن گهاون واري زيب، جيڪا دنيا وارن جي ميرين ثوابن کان اکيون ڦري وڃڻ لاءِ مرگو اکيون بند ڪري. سفيد سفيد ئي اجري ڪفن ۾ منهنجي اڳيان هئي ، هن جو مڙ مونکي ڄڻ چئي رهيو آهي ته اڄ مان مڪت ٿي وڃان ٿي، پر تنهنجو مختي ختم ڪري پئي وڃان. مون پنهنجو سڏڪن کي گوٽيندي نشا ڏي ڏٺو ۽ چيومانس ، ”زيب جي ڪفن دفن کانپوءِ تون آزاد آهين، روح توڙي جسم جي آزادي ڏيڻ محبت جو معراج آهي ، اهو ئي ته زيب مونکي سڄي زندگي سيکاريندي رهي هئي.“
منهنجو گلو ڀرجي آيو ۽ لڳم ته اوڇنگارون ڏئي وهندس.
” جيڪڏهن مان پنهنجو پاڻ کي توهان جي رحم ڪرم تي ڇڏيان ته ڇا غلط ٿيندو؟ “ نشا پنهنجون اکيون اگهيون ڳاڙهو ٿي ويل نڪ به اگهيو. مان سمجهي ويس ته نشا پنهنجو پاڻ مونکي سپرد ڪرڻ چاهي ٿي زيب کي پنهنجي هٿن سان قبر ۾ لاٿو، مٽي وراهي مٿان لتاڙي قبر جي مٿين حصي تي گل وکيريم، قبر جي ڇڏيل هر مٽي جي هرهڪ لپ تي قبر تي وڌل سڄي مٽي مٿان لتن سان لتن تي ائين لڳم ته زيب کي نه پر پنهنجي هستي کي ، پنهنجي تاريخ کي ، محبت ، وفا ، ايثار ، ديوانگي ۽ جنون کي خاڪ ۾ ملائي رهيوآهيان. مون ڪٿي هڪڙو شعر پڙهيو هو ته ، ڇا سوئر جي اک ۾ لڙڪ هوندا آهن؟! نه مون ان شعر ۾ سوئر لفظ ڪٽي اتي سرجن لکيم ۽ سرجن، پڙهيل لکيل ڪاسائي به هوندو آهي، اهڙو ڪاسائي جيڪو رڳ رڳ، ريشي ريشي، تند تند ۽ نس نس کي ڪٽڻ، ڪپڻ ۽ ڪورڻ جو ماهر هوندو آهي. پنهنجي پيشورانه ذميوارين دور ان مون الائي ڪيترا آپريشن ڪيا ۽ الائي ڪيتري جرئت ڪيم، مون کي سور، درد، پيڙا ۽ تڪليف لفظ معنيٰ کان خالي لڳندا هئا. اڄ ايئن پيو لڳيم ته ڄڻ بنا ڪنهن ٽرنڪولائيزر يا ڪلوروفارم سنگهائڻ جي منهنجي سڄي وجود جي ڊائيسيڪشن ٿي رهي آهي. اڳ ڪيئن هوندي آهي، اها اڄ مونکي وڪوڙي وئي آهي ته خبر پئي آهي ڪائنات جا رنگ ڪيئن اڌامندا آهن، اجهو هاڻ معلوم ٿيو اٿم. مان ڪڏهن خوشين جو ڳولائو ۽ گهرجائو نه رهيو آهيان پر درد ته اڻ گهريا مڻيا آهن. مان گهرڻ جي عذابن پٺيان عذاب مليا ته آٿت ڏيندو هئس. پاڻ کي ته بنا گهرڻ جي تمنا ڪرڻ کانسواءِ، منهنجي پانڌ ۾ گلاب به اچي ڪرندا.
۽ گلاب ..... هوءَ ڪڏهن ٽڙي به ڪونه هئي. هاءِ! ڇڻي وئي، ڄاڻي وئي مونکي، ماڻهو زنده هوندو آهي ته، فاصلن جي باوجود به دل کي آٿت هوندو آهي ته ڪڏهن نه ڪڏهن ملڻ ۽ مرڪڻ جي مند ايندي.... مان ڪيئن چوان ته درياهه.... توتي دانهن ڏيندس ڏينهن قيام جي ..... ڪيڏو نه ان ماڻهو لاءِ ويل هوندو آهي، جنهن کي، تقدير جو غيبي هٿ نظر به نه اچي ۽ قسمت ان سان هاسيڪار ڪري، اوچتو اوچتو هي ڇا ٿي ويو؟ زندگي جنهن نقطي کان شروع ٿي هئي ۽ جنهن نقطي تي پڄاڻي پذير ٿئي ها، اهو نقطو ئي ته رهيو، نقطو ڪيو زير ڊگري به هوندو آهي ته ٽي سو سٺ ڊگري به هوندو آهي. نقطو جيڪو انجام به آهي ته آغاز به آهي. نطو جيڪو ازل به آهي ۽ ابد به آهي، نقطو جيڪو ابتدا به آهي ۽ انتها به آهي، اهو نقطو مونکان کسجي ويو ان جي شروعات ۽ پڄاڻي شروع کان پوءِ ۽ اختيار کان اڳ ۾ ئي وڃائجي وئي. مون لاءِ سرءُ جي مند ۾ هڪ نئين خزان شروع ٿي هئي. سوچيان ٿو ته بهارن جي اُمنگ به ڪونه ڪئي هئي، مون ته سرءُ کان به نفرت ڪونه ڪئي هئي پوءِ لڙڪن ۽ دردن جو هديو هر بار مون لاءِ ڇو ٿي آيو! آسمان بڻجي ويو ۽ پيڙا منهنجي ڌرتي بڻجي وئي، منهنجي خاموشي سڏڪن ۽ نشا جي هنيان ڦاڙ اوڇنگارن ۾ زيب جو ٽيجهو به گذري ويو. ڪير ٿو چئي ته وقت وڏو مرهم آهي. ڪوڙ ٿا هڻن چوڻ وارا ڏک هوندو آهي يا ڪونه هوندو آهي. خوشي يا ته ٿيندي آهي يا ڪونه ٿيندي آهي..... درد رهندو آهي، نه ختم ٿيندو آهي ۽ نه گهٽجي ويندو آهي، درد ته وقت جيان دائمي درياهه آهي، جنهن ۾ ڪڏهن لاٿ نه ايندي آهي. ڪڏهن ڪڏهن، جڏهن خوشي جي چنڊ جو عڪس مٿان پوندو اٿس ته ويتر به مستيءَ ۾ اچي ويندو آهي. زيب کي جدا ٿئي ٽي ڏينهن گذري ويا پر ڪوبه اهڙو پل ڪونه آيو، هن جي ياد مون منجهان نڪري وئي هجي، جيئن جيئن وقت گذري پيو تيئن تيئن اندر جي انجري وڌندي پئي وئي. مون کي ته ٻيا به ٻڌائين ٿا! ته مان ننڍ ۾ به روئندو آهيان. ننڍ ڪهڙي ڪافر کي ايندي آهي، جنهن به اهلِ دل لطيف جي هي سِٽ پڙهي هوندي ته ”ڪهڙي منجهه حساب، هئڻ منهنجو هوت ري“، ان کي ننڍ ڪٿان ايندي.! مان نشي ۾ رهڻ لڳس، ننڍ جي نالي ۾ بيهوشي وٺندو هئس، چوڻ وارن ته چيو ته ڊاڪٽر ڪمزور ٿي ويو پر ڪنهن به نٿي ڄاتو ته ڊاڪٽر مري ويو آهي ...... دنيا جا سڀ ماڻهو زنده رهڻ جي طاقت جبلت کان مغلوب ٿيڻ کانپوءِ زنده رهڻ کي دليري چوندا آهن ۽ آپگهات کي بزدلي، هونئن ته ڄڻ انسان ڏاڍو دلير آهي. نفسيات چوي ٿي ته حد کان وڌيڪ جذباتي بڻجو، جيڪو ڪم ڪرائيندو آهي اهي دليري ۾ شمار ٿين ٿا. مان جذبن جو قائل نه هئس، پر هاڻ ٿيو آهيان. مان شاعري کي وقت جو زيان سمجهندو هئس پر اهلِ درد جو هر مينيليسٽر هر آيت کان وڌيڪ آهي. مان مري ويو هئس.... موت مون لاءِ خوف رهيو هو..... ۽ مان ذهني طرح ”ڪهڙي منجهه حساب، هئڻ منهنجو هوت ري“ کي باعمل ۽ با ثواب بڻائڻ لاءِ هر وقت تيار ٿي چڪو هئس.
صبح جو سويل اٿيو هئس ته نشا چانهه جو ٽري کڻي منهنجي ڪمري ۾ منهنجي سامهون بيٺي هئي. نما شام جهڙي نشا، صبح جو منهنجي سامهون آئي ته ڪڏهن به نه هوندي به محسوس ٿيم ته مونکي ته ورهين کان بيڊ تي وٺڻ جي عادت آهي. خبر ناهي اهو سڀ ڪجه نئون ڪونه لڳم.
”چانهه ٽيبل تي رک“ چيومانس.
مان باٿ روم مان گرڙي ڪري، هٿ منهن ڌوئي آيس.
سر! .... مونکي خبر آهي ته توهان بيڊ ٽي نه وٺندا آهيو.
”توکي ڪيئن خبر پئي“؟ خبر ناهي ڇو اهڙو وائڙو سوال ڪيومانس، ”بورچيءَ ٻڌايو“.
مان پنهنجي فضول سوال جي ريڊي ميڊ جواب تي پاڻ ئي مرڪي پيس. مون هٿ منهن اگهيو، صوفي تي ويهندي چشمو کڻي، اخبار ۾ هٿ وڌم. ”سر.... چانهه ٿڌي ٿي ويندي“.
”توکي بورچي اهو ڪونه ٻڌايو ته مان چانهه ٺاري پيئندو آهيان“. هو منهنجي سامهون واري صوفي ويهي رهي ۽ ننهن سان صوفي جي ڪشن کي کرڻ لڳي، دل ۾ چيم اسان پنهنجو پاڻ کي به سمجهي ڪونه سگهندا آهيون. ٻين کي اهو ڇو محسوس ڪرائيندا آهيون ته تنهنجو ورق ورق پڙهي ڇڏيو اٿم. مون هڪ ڀرپور نظر نشا تي وڌي، اخباري هيڊنگز تي نظرون ڦيرائيندي پڇيومانس، ”زيب تنهنجو ذڪر ڪونه ڪيو هو ..... ذڪر به ڪيئن ڪري، زيب ڪڏهن ملڻ جي ڪوشش نه ڪئي هئي، تون زيب جي ڇا ٿين؟ “
”ڪجهه به نه .... “
”ها... مونکي ائين محسوس ٿيو ته توهان ۾ ڪنهن انگي حساب وارو تعلق ڪونه هو... پر پوءِ به تون بهرحال زيب سان گڏ رهندين هيئين ته ان لاءِ ڪو حوالو ته هوندو نه!“
”گڏ ته مان، هاڻ توهان سان به رهان ٿي.“ ” ان جو حوالو آهي؟ ...
زيب جيڪا هر حوالي سان مون لاءِ مٿانهين آهين، مون کيس شايد سندس حيثيت ياد ڏياري“. منهنجي لهجي ۾ ٿورڙي تلخي به اچي وئي.
”گڏ رهڻ لاءِ سر! .....“ نشا هٻڪندي چيو. ” رشتن جو يقين ضروري نه آهي“
،ون چانهه جو آخري سپ ڀريندي چيو ”هون .....تون ٺيڪ ٿي چوين“. مان پنهنجي گاڏي پاڻ ڊرائيو ڪري اسپتال پهتس، اسپتال ۾ پهچڻ کانپوءِ رائونڊ هنيم، تقريبن سڀ وارڊ وزٽ ڪيم، پنهنجي آفيس ۾ آيس ته منهنجي پٺيان ڊاڪٽر فريال به اندر هلي آئي، کيس اشاري سان ڪرسي تي ويهڻ لاءِ چيم، مان عادت موجب وارڊ وزٽ ڪرڻ کانپوءِ آفيس ۾ اچڻ کانپوءِ پهرين هٿ ڌوئيندو آهيان، واش بيسن تي هٿ ڌوئيندي آئيني ۾ ڏٺم ۽ سوچيم ته ڇا منهنجي شخصيت پيار ڪرڻ جي لائق آهي، آئيني جواب ڏنو ته مان قبول ڪرڻ جهڙو آهيان. مون کي اڄ تائين خبر نه پئي آهي ته ڊاڪٽر فريال سوڌو ٻين ڪيترن ئي ڊاڪٽرن جي مون ۾ دلچسپي ڇو آهي، ڇا جي ڪري جو مان ڪنسلٽنٽ سرجن آهيان، يا ان جي ڪري جو مونکي چاهيندڙ ڊاڪٽرياڻيون وڏي عمر جون ڪنواريون آهن. بهرحال ٻنهي صورتن ۾ دلچسپي جو محور رڳو مفاد ئي هوندو آهي. نه ته مان ايترو نيڪ دل آهيان جو ڪنهن کي سهارو ڏيڻ لاءِ هينئر تائين هزار کن شاديون ڪري چڪو هجان ها. مان باٿ روم جو دروازو کولي ٻاهر هليو آيس ۽ پنهنجي سيٽ تي اچي ويٺس، ڊاڪٽر فريال ڏي ڏسندي چيم، ”هائو آر يو؟ “
چپن تي هڪ اداس مرڪ پيدا ڪندي چيائين، ”ناٽ بيڊ“
”بٽ يو آر لڪنگ بيٽر دين مي“
”نو سر! توهان ته اڄ وڌيڪ فريش ٿا لڳو“
”فريش لڳان ٿو ۽ فريش نه هجان ته پوءِ؟“
”سر! هو جيڪا عورت ايڪسپائر ڪري وئي، شايد زيب نالو هئس، ان سان گڏ جيڪا ڇوڪري هئي، هاڻ توهان وٽ ٿي رهي ڇا؟“
هن جي سوال ۾ ڪيترائي سوال هئا؟، ۽ اهو سوالن سان ڀريل سوال اوچتو نه هئو پر، بي مقصد نه هو. مون هڪڙي ڪيس جو هسٽري فائيل اٿلائيندي پرسڪون انداز ۾ وراڻيو،
ها! نشا مون سان گڏ رهي ٿي.
”سر! نشا..... ينگ آهي، خوبصورت به آهي سر....“
مون ڊاڪٽر فريال جي اکين ۾ ڏٺو، هوءَ ٿورو پريشان ٿي وئي،
”توهان مائينڊ ڪيو سر!“
”ڊاڪٽر فريال، تون چئو، جيڪو توکي چوڻو آهي.“
”نه سر! مان ته ڪجه به نٿي چوان.“
” ها ها، تون ڪجهه ڪون ٿي چوين، ضرور ماڻهو چوندا هوندا.“ ڊاڪٽر فريال ضرور هڪ ڊگهو ساهه خارج ڪندي، بي اختيار هڪدم چيو
”ها سر، ها“.
” ماڻهو ڇا ٿا چون!“
ڊاڪٽر فريال ميز تان پيپر ويٽ کنيو، پنهنجي هٿ ۾ ڄڻ توريندي پنهنجي خيالن جي ورن کي هڪ ڪرو ڪندي چيو ته ”سر! ماڻهن کي ڇا آهي، ماڻهو ته چوندا رهندا آهن.“
تون ڇا ٿي چوين! مون سندس چهري جا رنگ جاچيندي چيو. توهان سٺا آهيو، توهان جي اکين ۾ مون ڪڏهن به بي لباس مرد ويٺل مرد ڪونه ڏٺو آهي. مان پنجٽيهن سالن جي آهيان، ڊاڪٽر هجڻ ڪري، سرجري سان واسطو هجڻ ڪري مونکي جيڪو تجربو ٿيو آهي، ان تجربي مون کي زندگي جا ڪيترائي پاسا ڪليئر ڪري ڏنا آهن. مان ايترو ڄاڻان ٿي ته دنيا ۾ ايڪسپلائٽيشن کي جيڪو خراب سمجهي ٿو اهو ماڻهو سٺو آهي ۽ جيڪو سٺي سمجهي ٿو اهو خراب آهي ۽ توهان ۾ جيترو مون ڏٺو آهي ته ڪنهن کي به ايڪسپلائيٽ نه ڪندا آهيو.
ٿينڪ يو ڊاڪٽر فريال، توهان منهنجي تعريف ڪئي، توهان کي چانهه پيئارڻ گهرجي.
مون ڪال بيل وڄائي، نائب قاصد کي چانهه جو چيم.
شهر جي ٻين مختلف اسپتالن ۾ ڪنسلٽنسي هيٺ پنهنجا پيشنٽ وارڊ ڪيس اٽينڊ ڪري گهر موٽيس. نشا مرڪي آجيان ڪئي. هن ماني تيار هجڻ جو اطلاع ڏنو ۽ مان بنا دير جي ڊائننگ ٽيبل تي آيس. نشا به منهنجي کاٻي پاسي کان ڪرسي تي ويهي رهي. سامهون واري ڀت تي لڳل وال ڪلاڪ تي نظر وڌم، پوڻا چار ٿيا هئا. نشا ڏي نهاريندي چيم، ”تو ماني ڪونه کاڌي آهي!“
”مون سوچيو، توهان ايندو ته گڏجي کائينداسين“ ، تون ماني کائي ڇڏيندي ڪر، توکي خبر آهي ته انتظار ڪيڏو خراب ٿيندو آهي. مون ماني کائيندي محسوس ڪيو ته هو ماني کائڻ ۾ حجاب ڪري رهي آهي. الائي ڇو مون کي محسوس ٿيندو آهي ته جيڪي عورتون کائڻ جي معاملي ۾ بي باڪ ۽ بي حجاب هونديون آهن اهي پنهنجي جسم جي بک جو وڏي سر اعلان ڪنديون آهن.
”ماني بورچي جي پچايل نٿي لڳي، تو پچائي آهي؟“
”ها مون پچائي آهي“.
”تنهنجي هٿ ۾ لذت آهي“.
پر مانيون ڦڏيون سڌيون پچي ويون آهن. هن هاٽ پاٽ مان پنج پئسي جهڙي هڪ ماني ڪڍي، منهنجي اڳيان جهلي وات تي هٿ ڌئي کلڻ لڳي. هڪ لمحي ۾ وقت جون سرحدون مٽجي ويون، الائي ڪٿان کان ڪٿي پهچي ويس. مون کي ياد آهي ته هڪ ڪکائين بورچي خاني ۾ گول گول مانيون پچائيندڙ زيب کان به ڦڏيون سِڏيون ڪچيون پڪيون مانيون پچيون هيون. ها مونکي ياد آهي ته انهن ڏينهن ۾ مان ايم بي بي ايس جي پهرئين سال ۾ هئس ۽ پنهنجي روم ميٽ، ڪلاس ميٽ ۽ دوست ڪامل سان گڏ رهندو هئس. اها نومبر جي شام هئي مان روم تي اسٽڊي ڪري رهيو هئس، اوچتو ڪامل ڪٿان ٻاهران تڪڙو تڪڙو آيو، اچڻ شرط ئي منهنجي ٽيبل جي ليمپ آف ڪيائين، منهنجي هٿ مان ڪتاب ڦريندي چيائين هري اپ، آئوٽنگ ڪيون، ڪامل سدائين ائين ڪندو هو.
مونکي نه هٿ منهن ڌوئڻ ڏنائين نه ئي ڪپڙا بدلائڻ ڏنائين، اسان پنڌ ڪندا ڦاٽڪ تائين آياسين. ڄامشورو ڦاٽڪ ان وقت سنڌو درياه جيان وهندو هو. پر هاڻ نه ڦاٽڪ ٿو وهي ۽ نه وري سنڌو درياهه. پوائنٽ بس ۾ چڙهياسين، سيٽ تي ويهڻ کانپوءِ مون ڪاوڙ وچان ڪامل کي چيو، توسان مسئلو ڪهڙو آهي؟ هاڻ ٻڌائي به کڻي ته ڪيڏانهن ٿو هلين.
ماٺ ڪري ويهه جيڏانهن به هلان منهنجي مرضي. ڪامل بدمعاشي جاري رکي هئي، مان ڪامل کي دل ئي دل ۾ نوانوي پادر هڻان پيو ۽ وري ڀلجي پير پوان. پوائنٽ بس حيدرآباد شهر ڏانهن ڊوڙي رهي هئي. جيئن نومبر جون شامون رومانٽڪ هونديون آهن، تيئن ڄامشوري جون هوائون ۽ حيدرآباد جون محبوبائون به خوشبو جيان حواسن تي ڇانئنجي وينديون آهن. شام جو سفر رات ڏانهن پنهنجا پير آهستي آهستي سوري رهيو هو. پر اڃان رات اچڻ لاءِ کوڙ لمحا ڪنهن جمناسٽڪ وانگر ٺينگ ٽپا ڏئي رهيا هئا. سنڌوءَ مٿان نومبر جون پهريون ڪوهيڙو پکڙجي رهيو هو. ڄامشوري جي پل ٽپڻ کانپوءِ پري کان نظر ايندڙ حيدرآباد شهر جي ڪارخانن مان نڪرندڙ رڪشن ۽ فورسيٽرن مان نڪرندڙ آلودگي جا دونهان پنهنجا تهن مٿان تهه ٺاهي ڪڪرن جو ڏيک ڏئي رهيا هئا، اهي ڪارا ۽ سليٽي نقلي بادل سرمئي نيڻن جيان دل غريب لڳي رهيا هئا، ان سمي ائين ٿي لڳو ڄڻ حيدرآباد شهر مٿان ڪنهن ايفروڊائيٽ جي خماريل نگاه ڇانيل آهي ۽ شهر جي فضا ڪجهه سرمئي ۽ ڪجهه گلابي بڻجي پيار ۾ اٽوٽ ٿي جهومي رهي آهي، اڳي ته الائي ڪهڙو نالو هئس، هاڻوڪي قاسم چوڪ وٽ ڪامل مونکي لهڻ جو اشارو ڪيو. پوائنٽ مان لهي ڪامل هڪڙو رڪشا پڪڙي ورتو. رڪشا ۾ چڙھي اسان سڀ وحدت ڪالوني پھچي. اسان رڪشي مان لھي پياسين. ڪامل کان پڇيو ھئم ” ٻڌاءِ ته ڪيڏانھن ٿو خوار ڪرڻ ھلين؟“
”تنهنجي وات کي ٻوچ ڏيڻو ئي پوندو.“ ڪامل وري به ڪونه ٻڌايو ۽ دڙڪو ڏئي ويو.
مان به ڪونه مڙيس، چيومانس نٿو ٻڌائين ته مان ڪونه ٿو هلان.
ڪامل مختصر جواب ڏيندي چيو. ڪچي آبادي ٿا هلون.
ڇو ٿا هلون! مون منهن سڄايو.
پاڻ کي پڪو ڪرڻ
”پڪو ڪرڻ، ڇا مطلب؟“
”اڃان ڪچو آهين؟ پاڻيهي مطلب سمجهي ويندين. مان خاموشي سان ڪامل جي پٺيان هلندو رهيس. ڪامل وحدت ڪالوني جون گهٽيون اورانگهيندو ڪچي آبادي جي گهٽين ۾ وٺي هليو. ڪچي آبادي جي ڪچين گهٽين مان هلندي، هڪڙي گهر وٽ پهچي دروازو کڙڪايو، ٿورڙي ئي دير ۾ اندران آواز آيو. ”ڪير آهي؟“
ڪامل تقريبن سرٻاٽن ۾ چيو مان آهيان ڪامل. دروازو کليو ته دروازي مان هڪڙي ڇوڪري منڊي ڪڍي، ڪامل ڇوڪري ڏي ڏسندي پڇيو، ڇو زرينه ڪونهي ڇا؟
”امان ته شهر وئي آهي، اچو ......“ ڇوڪري دروازو ڇڏي بيهي رهي. مان ڪامل جي پٺيان اندر گهر ۾ داخل ٿيس. ڇوڪري اسان جي گهڙڻ کانپوءِ دروازي جو ڪڙو چاڙهي ڇڏيو ۽ پڌر ۾ رکيل کٽ تي ويهڻ جو چيائين ۽ پوءِ انهيءَ گهڙي خماريل لهجي ۾ پڇيائين. ”ڪيئن اچڻ ٿيو آهي؟“
ڪامل اک ڀڃندي چيو، ”سانجهيءَ جي نماز پڙهڻ آيا آهيون“، امينا مرڪندي پڇيو ته ٻئي نمازي آهيو ڇا؟ ڪامل مون ڏي ڏٺو ۽ پُر خيال انداز ۾ چيائين، هي منهنجو دوست آهي، صفا نئون آهي. اڄ هن کي به دنيا ۾ داخل ٿا ڪريون.
مان سڀ ڪجهه چڱي ريت سمجهي رهيو هئس، مون ڦڪائي وچان چيو.
”نه مان ..... ڪونه ....“ ڪامل امينا کي چيو ”يار منهنجو صفا شرميلو آهي، ڏس ته ساهه ٿو وڃيس، تون هل مونسان متان شرم ۾ مري نه وڃي.“
ڪامل ۽ امينا ورانڊو ٽپي اندر ڪمري ۾ گهڙي ويا. ۽ دروازو اندران بند ڪري ڇڏيائون. مان پڌر ۾ رکيل کٽ تي ويٺو رهيس، ٻڌتر ۾ هئس ته ڇا ڪريان؟ مون اڳ ۾ ڪڏهن به ڪنهن عورت سان جسماني واسطا نه رکيا هئا. پر اهي ڳالهيون مون لاءِ تجسس وڌائڻ جو سبب هيون. منهنجي دل ۾ اها خواهش اها برابر هوندي هئي ته اهي مزا جيڪر مان به ماڻيان. ان وقت به مان پنهنجي بي همتي، شرم ۽ حجاب واري طبيعت هٿان پريشان ٿي رهيو هئس. هڪ طرف اندر ۾ اهي اڌمان به هئا ته مان به ڪامل وانگر پاڻ کي مڪمل ۽ ڪامل بڻايان..... ٻي طرف پاڻ ۾ ايڏي همت ۽ جرئت ڪونه پئي سمجهيم.
اتي ويٺي ويٺي ان ننڍڙي ۽ ڪچي گهر جو جائزو وٺڻ شروع ڪيم. مان پڌر ۾ جتي ويٺو ھئس اتي ڀرسان ئي ننڍڙو ڪکائون رڌڻو به ھو جتي اندر باھ به ٻري رھي ھئي. شايد ڪا عورت ماني به پچائي رھي ھئي. جو ماني پچائڻ واري ڪرت جا آواز مون کي واضح ٻڌڻ ۾ ٿي آيا. مان کٽ تان اٿيس رڌڻي جي دروازي تي آيس ته ڏٺم ته ھڪ ننڍڙي سانوري ڇوڪري شام جي طلسمي سمي ۾ چلھ جي باھ جي ڪري گلابي گلابي نظر اچي رھي ھئي. ڇوڪري ته لڳي ڪونه ٿي، ائين ٿي لڳو، ڄڻ ڪوئلي جي کاڻ مان سون جو ٽڪرو پگھري رھيو آھي، رڌڻي ۾ سانوري ڇوڪري مونکي ڏسي ڇرڪي پئي ھئي پوءِ شايد سمجهي وئي ته مان ڪنهن گراھڪ سان گڏ آيو آهيان. تنهن هوندي به هو هيسيل نظر اچي رهي هئي ء۽ هٻڪندي مونکي چيائين.
”توهان پليز هتي نه بيهو...هوڏانهن وڃي ويهو نه“ مون خوش دلي وچان چيو... ”مان...مان... مونکي غلط نه سمجهو... هوڏانهن ويٺو هئس ته ڪمري مان خراب خراب... منهنجو مطلب آهي ته مونکي آواز نه پئي وڻيا.
مان پنهنجو ڌيان هٽائڻ لاءِ هيڏانهن آيو آهيان...مان ڪم لاءِ نه آيو آهيان“
”پليز... توهان هتان وڃو...مان گهر جوڪم ڪار ڪندي آهيان... ٻيو ڪجه به نه ڪندي آهيان“ هن سانوري ڇوڪري ڪروڌ وچان چيو. هن جي ڪاوڙ ڏسي مون مرڪندي چيو. ”تون پنهنجو نالو ٻڌائي ته مان وڃان“
”منهنجي نالي سان تنهنجو ڇا!“ هن وڌيڪ تلخ ٿيندي چيو. ”نالو ته ٻڌائيندين نه ته مان به ڪون ويندس“ مونکي ڄڻ مزو ٿي آيو.
هن جان ڇڏائيندي چيو...زيب.. زيبا نالو آھي...هاڻي وڃ هتان مون هن جي ڪاوڙ کي نظر انداز ڪندي چيو. ”زيب مونکي غلط نه سمجه مونکي ڪامل وٺي آيو آهي سو به بنا ٻڌائڻ جي!“
زيب مون ڏانهن ڏٺو ۽ اوچتو وات تي هٿ ڏيئي ٽهڪ ڏيندي کلي پئي.
زيب جي کل ته سمجه ۾ نه آيم، پر ھن جي کلڻ منهنجي اندر ۾ هلچل مچائي ڇڏي. پيار جا سادا اظهار دنيا جي سمورن فلسفن تي ڪيڏا نه ڀاري پوندا آهن. جو ڪنهن ڇپرائين بورچي خاني ۾ نئين سامايل زيب ڇوڪري چوندي آهي. آئون اهڙي ڇوڪري ناهيان، مان ته گهر جو ڪم ڪار ڪندي آهيان، ائين مون جهڙو مانهو چوندو آهي ته مان به اهڙو ماڻهو ته ناهيان. مونکي ڪامل زوري وٺي آيو آهي سو به ٻڌائڻ جي بنا وٺي آيو آهي، ان سمي اسان جي معصوميت تي فرشتن کي به رشڪ ٿيو هوندو. ان لمحي نومبر جون شامون، ڄامشوري جون هوائون ۽ حيدرآباد جون محبوبائون پنهنجيون معنائون وڃائي ويٺيون هيون، ڇاڪاڻ ته اهو لمحو نه هو، هڪڙو اتهاس هو. جتي موسمون، سرحدون، مزاج، ٻوليون، مذهب ۽ ثقافتون پنهنجي پنهنجي وجود کي نيست ڪري ڇڏينديون آهن. مان جڏهن زيب کي ڇڏي پڌر ۾ وڃڻ لاءِ پوئتي وريو هئس ته هن چيو هو. ”تون پنهنجو نالو ڪونه ٿو ٻڌائين؟“
”منهنجو نالو وقاص آهي“.
پڃيو به هئائين ”وري ڪڏهن ..... وري ايندين؟“
مان کيس پوءِ، جواب ڏئي نه سگهيو هئس، شايد مون وٽ ڪو به جواب ڪونه هو، ڪو به جواز ڪونه هو. هونئن به مون وٽ ڪهڙو جواز هو جو زيب جي ڪچي جواني ۾ اچڻ لاءِ ڪچي آبادي جون گهٽيون لتاڙيان. شايد ذهن ۾ ڪٿي اهو ڊپ هئم ته ڪچيون شيون جلدي ٽٽي پونديون آهن، پر شايد ائين نه هو. هر ڪچي شيءَ ئي پڪي ٿيندي آهي. مونکي لڳو هو ته اسان ٻئي ڪنهن ڪچي بي ترتيبي جي ور چڙهي چڪا هئاسين جيڪا پڪي عشق جي جنون جي بي ترتيب ترتيبي هوندي آهي. مان پڌر ۾ اچي ويٺو هئس ۽ زيب بابت سوچڻ لڳو هئس. پر گهڻي دير هن جي ويجهو رهي، هن بابت سوچي نه سگهيس. هڪ ڀيرو ٻيهر رڌڻي جي دروازي وٽ هن جي سامهون وڃي بيهي رهيس ۽ هن کي ماني پچائيندي ڏسڻ لڳس. شايد هن جي زندگي ۾ پهريون ڏينهن اهڙو آيو هو، جو هن جون سموريون مانيون گول گول پچڻ بدران ڦڏيون سِڏيون ۽ ڪچيون پڪيون پچيون هيون .... هوءَ ڪچي عمر ۾ئي بي ترتيبي جي ور چڙهي وئي هئي ۽ اهڙي بي ترتيبي جيڪا ڪائنات جي بي ترتيب نظر ايندڙ ترتيب سان هم آهنگ هوندي آهي ۽ ڪنهن وڏي ترتيب کي جنم ڏيندي آهي.
”توهان ڦڏي ماني کي يڪو ڇو پيا ڏسو؟“ ماني کائو نه ... نشا جي آواز مونکي ماضي مان موٽائي حال ۾ آندو، پاڻ کي سنڀالي ماني کائڻ لڳس ۽ نشا کي محسوس ئي نه ٿيڻ ڏنم ته مان ڪچي آبادي مان لمحن ۾ ئي پنهنجي پڪي عمر ۾ موٽي آيوهئس.
”تون ماني کاءُ، تو ڇو بس ڪئي؟“
مون ته پنهنجي ڪوٽا جيتري کائي ورتي. مون حيرت مان نشا ڏي ڏٺو ۽ تعجب وچان پڇيومانس تو ماني کائي به ڇڏي! هوءَ مونکي حيران ڏسي وائڙي ٿي وئي، پڇيومانس تنهنجي هٿ ۾ ته ماني جهليل هئي، تو مونکي ماني پئي ڏيکاري، مون تو کان پڇيو تون ماني ڇو نٿي کائين؟ نشا کلندي چيو، جيڪا مون توهان کي ڏيکاري اها ماني ته مون کائي ڇڏي ۽ هينئر ”جيڪا مون توهان کي اڳيان ماني جهلي ڏيکاري اها ڦڏي ڪونه هئي. مان ته اهو پئي ڏسڻ چاهيان ته توهان ڦڏي ماني ڏسي ڪهڙي شيءَ ۾ هليا ويا هئا،“
مون ماني کائيندي چيومانس هن ڦڏي دنيا تي غور ڪري رهيو هئس، جنهن جي ڪنهن به ڪنڊ تي ڪوبه سڌو ماڻهو ڪونهي.
”سر چوندا ته دنيا گول آهي“.
”ڪير ٿو چوي ته دنيا گول آهي؟ گول نه .....“
مان چوندي چوندي چپ ٿي ويس.
”ڇا گول آهي سر!! “ نشا تجسس مان پڇيو.
ها اڪثر ماڻهو چوندا آهن ته دنيا گول آهي ڇو ته دنيا جو گلوب گول آهي. ويري فني...... ائين چئي نشا کلي پئي.
ماني کائڻ کانپوءِ هوءَ ڊائننگ ٽيبل تان ٿانو کڻي ڪچن ۾ هلي وئي ۽ مونکي گول ۾ منجهائي وئي. گول ته زيب جي ڇاتيءَ جو تر هو. جنهن ۾ ڪل ڪائنات پنهان هئي. اهڙي ڪائنات جيڪا مان پاءُ صدي گذرڻ جي باوجود ڳولي ناهيان سگهيو. ڪٿي ڪٿي نه ان ڪاري گول تِـر لاءِ واجهايو اٿم. جيڪو زيب جي جسم جي مسجد جي ساڄي محراب تي ستاري جيان هو، اهو تِر ڄڻ ڪوئي پڇڙ تارو هو. جنهن پنهنجا سڀ مدار ڇڏي ڏنا هئا ۽ پنهنجي دل جي ڌرتي مٿان ڪريو هو. ماڻهو به ٽٻڪي جيان هوندو آهي. ماڻو جنهن شهر ۾ هوندو آهي اهو شهر به دنيا ۾ ڪنهن ٽٻڪي وانگي هوندو آهي. دنيا ڪائنات به ٽٻڪي وانگر آهي ۽ ڪائنات به ڄڻ ٽٻڪو آهي. منهنجي ڪائنات هڪ تر، هڪ ٽٻڪو هئي، مان هن ڪائنات کي ڳوليندي ڳوليندي سرجن وقاص بڻجي ويو هئس، پر مان پنهنجي ٽٻڪي جي ڳولا واري جستجو ڪنهن به سرجري کانپوءِ پنهنجي اندر جان ڪوري ڪڍي نهن سگهيو هئس.
مون کي اها شام ياد آهي جڏهن زيب پهريون ڀيرو مونسان گڏ هلي هئي، ان ڏينهن مون سندس ماءُ زرينه کي زيب جي پلي لاهڻ لاءِ ڏهه هزار رپيا ڏنا هئا ۽ هڪ هزار رپيا وڌيڪ ان لاءِ ڏنا هئا جيئن زيب کي سندس گهر کان ٻاهر وٺي وڃي سگهان، اهو سمورو معاملو مونکي ڪامل ٺاهي ڏنو هو ۽ سموري ذميوار ي به ڪامل کنئي هئي ۽ اها رات ڪامل منهنجي ڪري زرينه جي گهر منهنجي عيوض امانت طور ترسيو هو. زرينه شرط وڌو هو ته جيستائين ٻي ڏينهن صبح جو زيب واپس وٺي نه موٽندين تيستائين ڪامل وٽس گروي رهندو.
زيب مون سان گڏ هئي، مونکي ڪوبه اندازو ڪونه هو ته هوءَ خوش آهي يا ارهي آهي پر مان خوش هئس، مونکي ائين لڳي رهيو هو ته زيب خوش آهي، پر زيب جي چهري تي ڊپ ۽ خوف شرم حيا سان گڏجي ڪنهن پروجيڪٽر وانگر مختلف رنگن جا سلائيڊس بدلائي رهيو هو. محبت جي قوت ڪيڏي به پرجوش ڇو نه هجي، پر حيا ۽ شرم جي سرزمين تي تپي ويل سج جي گولي جيان هوندي آهي. محبت جي سج جون ڄڀون وسامن يا ڦاٽن پر حياءُ جي اوزون تهه جي لهر کي تباه ناهن ڪري سگهنديون، حياءَ جو ڳاڙهو اوزون ليئر محبت جي سج جي حدت سبب ٽٽي پوندو آهي ته اسانجي جذبن ۽ احساسن ۾ ڪيتريون ئي آلودگيون ڪاهي پونديون آهن. پوءِ دل جون ڌرتيون صدين تائين ڀوڳينديون رهنديون آهن.
مونکي هزارين خيال اچي رهيا هئا، آئون چڱي ريت پيو ڄاڻان ته زيب سان جيڪو ڪجه ٿي رهيو هو يا ٿيڻ وارو آهي انهيءَ تي هوءَ خوش آهي ماڻهو جي زندگي ۾ ڪجهه لمحا اهڙا به ايندا آهن جڏهن هو ڪجه هئڻ ۽ نه هئڻ ۽ ڪجهه ڪرڻ يا نه ڪرڻ جي وچ ۾ غوطا کائيندو آهي. ان تي خوش نه هوندي به خوش هوندو اهي، انهن ئي لمحن ۾ ماڻهو سڀ ڪجه سمجهندي به اڻ ڄاڻ بڻيل هوندو آهي ۽ دنيا ۾ عروج، ثوابن ۽ گناهن جي گردان جي تارازي ۾ پاڻ کي ڪنهن هڪ پڙ ۾ وجهي پنهنجي عملن تي حق بچائي به قرار ڏيندو آهي ته هن ڪا به غلطي ڪانه ڪئي آهي.
ساڳي وقت مونکي اهو ويچار به پريشان ڪري رهيو هو ته اڄ کانپوءِ زيب اها ساڳي زيب نه رهندي. منهنجي ان وقت جي ذهني سطح مونکي ان ڳاله تي به سوچڻ ۽ سوچي پريشان ٿيڻ تي مجبور ڪري رهي هئي. ته مان زيب جي محبت جي تقدس کي پائمال ڪيان يا نه ڪيان. آئون رڳو ساڻس ڳالهيون ٻوليون ۽ ڪچهريون ڪري وقت گذاريان يا سند ڪنوارپ جي ربن ڪٽي سندس جسم جو افتتاح ڪيان. انهن لمحن ۾ مونکي اها به چڱي طرح خبر هئي ته زيب سان جيتوڻيڪ مان ڪجه به نه ڪيان، ته به هوءَ سڀاڻي کان پنهنجي ڀيڻ امينا جهڙي ٿي پوندي، جنهن لاءِ ڪنهن به گراهڪ جي جهل پل نه رهندي. مون وٽ زيب جي ٻَلي لاهڻ جو مقصد رڳو زيب سان گڏ وقت گهارڻ هو، پر مون سوچيو ته وقت ڪيئن به گذراجي گذري ويندو پر زيب جو ايندڙ وقت منهنجي وقت خريدڻ کان پوءِ نيلام جو واڪ بڻجي ويندو. زيب جي ٻَلي ڏهن هزارن ۾ جيڪڏهن مان نه لاهيندس ته ٻيو ماڻهو ٻارهن هزارن ۾ لاهي ويندو. ان وقت مونکي چيل ۽ ٻڌل اهو پهاڪو به ياد ڪونه هو ته ڪجهه نه کائي مرڻ کان بهتر آهي ته ڪجهه کائي مرجي.
ان ڏينهن منهنجي ذهن ۾ تمام گهڻي ولوڙ هئي، تنهن هوندي به منهنجي سموري توجهه زيب کي سندس خوشي جو احساس ڏيارڻ ۾ لڳل هئي، اسان ڏاڍو رليا هئاسين ۽ راڻي باغ ۾ ويا هئاسين. راڻي باغ گهمڻ کانپوءِ پڇيومانس، ٻيو ڪٿي گهمندين؟ .......
”وٺي هلندين!“
منهن ۾ ڏسي چيومانس ”ها، ڇو نه!“
”ته پوءِ المنظر تي وٺي هلي
مون گهڙي ۾ وقت ڏٺو، پنج ٿي رهيا هئا، المنظر تي وڃڻ جو موزون ٽائيم هو.
”سر شام ٿي وئي آهي، اڄ اوهان جو المنظر تي هلڻ جو پروگرام هو،“ اوچتو نشا مونکي سجاڳ ڪري ورتو.
”او سوري، مان ته وساري ويٺو هئس. ٽائيم گهڻو ٿيو آهي. نشا وال ڪلاڪ ڏانهن ڏٺو ۽ چيائين پنج ٿيا آهن“.
”ها، اهو ئي ته المنظر تي هلڻ جو وقت آهي. گيٽ ريڊي.....“
نشا تيار ٿي آئي، ائين لڳو وقت جون طنابون ڪنهن ڇڪي ورتيون آهن ـ مان روائينڊ ٿي ان جڳهه تي بيٺو آهيان جتي زيب پنهنجي سموري طلسم ۽ حشر ساماني سوڌو منهنجي سامهون هئي، هڪ لمحي لاءِ ته ائين لڳو هيم ته سچ پچ هوءَ زيب آهي پر هوءَ زيب نه هئي، نشا هئي. ڪيڏي نه عجيب ڳالهه هئي نه زيب جيڪا نه رهي هئي ۽ نشا جيڪا ڪنهن به وجود لاءِ هجڻ جو احساس جاڳائڻ واري هستي هئي. مختلف ٿيندي هڪٻئي سان ڪيڏي هڪجهڙائي هئن. نشا، زيب وانگر، پرڪشش ۽ دل لڀائيندڙ هئ. مان پاڻ کي نشا ۽ زيب جي سحر مان ڪڍندي هڪدم هوشيار ٿيس پر پوءِ به نشا ۽ زيب کي الڳ الڳ ڪري نه سگهيس.
”هلو ڀلا نه، ڇا پيا سوچيو!“
ها ... ها... اڄ نه هلندس ته ڪڏهن هلندس.“
”ڇو اڄ ڪا خاص ڳالهه آهي ڇا؟“
خاص ۽ عام جي ته خبر نه اٿم، پر ائين لڳي رهيو آهي ته اڄ مان سرجن وقاص نه پر رڳو وِڪي آهيان ۽ تون نشا ناهين زيب آهين. ائين لڳو هيم ته منهنجي ان جملي تي نشا دل ئي دل ۾ خوش ٿي هئي. گهر مان نڪرندي نشا منهنجي اکين ۾ نهاريندي پڇيو هو
”واقعي اڄ مان زيب ٿي لڳان!“
مون پنهنجيون سڀ حاضر دماغي حاضر ڪندي وراڻيو هو.
”تون زيب آهين يا نه پر بي زيب ناهين، تون آهين ته هر شيءَ، هر منظر ۽ هر لقاءُ ديده زيب ٿو ٿي پوي“.
اسان ڪار ۾ المنظر روانا ٿياسين، رستي ۾ مون بيڪ مرر ۾ پويان ايندڙ گاڏي جو جائزو وٺندي ڪار کي ڊبل ٽاپ گيئر ڏنو ۽ نشا کان پڇيم” نشا! تون مون جهڙي جهوني جهاڙ سان گڏ نڪتي آهين ، توکي عجيب نٿو لڳي.“
”سر توهان مونکي آزمايو ٿا ڇا؟“
”اهو ڀلا ڪيئن؟“
”الائجي، لڳي ٿو ته آءِ ڪيو جي ٽيسٽ ٿا وٺو.“
” نه، منهنجو سوال ته سمپل آهي.“
”سرءُ جي خوشامد نه سمجهو ته يو آر اسٽل ينگ“.
”پر مان ڏاڍو ريئلسٽڪ آهيان.“
”سر! گستاخي نه لڳي ته پوءِ مان ايترو ئي چوندس ته توهان کي اڪيلائي احساس محرومي جو عذاب ڏنو آهي.“
پر مان ته جڏهن به آئيني اڳيان بيهندو آهيان ته آئينو مون تي کلندو آهي.
”وهم آهي توهانجو“ .
ائين چوي نشا ڪار ۾ هلندڙ پليئر جو آواز جهڪو ڪري ڇڏيو، ڪجهه لمحا ترسي نشا چيو.
”اوهان جي فٽنيس ۽ پرڪشش چهرو اوهان کي اهو ڪونه ٻڌائيندا آهن ڇا ته اوهان ڪنهن به ٽين ايجز ڇوڪري کي متاثر ڪري سگهو ٿا“
نشا منهنجا وار ته اڇا ٿي ويا آهن.
”توھان جا رڳو قلم اڇا ٿيا آهن ۽ واٽو دي گو اي ڊگنيٽي ٽريور پرسنلٽي“
” پر مان ايجڊ ته لڳان ٿو نه،“
”ڇو توهان ڪو گنجا ٿيا آهيو ڇا؟ باءِ دي وي ڪي ماڻهون گنجا ٿيندا آهن ته شيطان لڳندا آهن، جيڪڏهن توهان گنجا ٿيندو ته انسان لڳندو“
مونکان ٽهڪ نڪري ويو کلندي چيو مانس. ”گنجو ماڻهون به انسان لڳندو آهي ڇا؟“
هو به ڀرپور مذاق جي موڊ ۾ هئي، چيائين
”جيڪڏهن انسانيت وارن ۾ هجي ها ته پوءِ دنيا جا سڀ هپي نيپال ۾ گڏ ڪون ٿين ٿا“
اوچتو هڪڙ خيال اچي ويم ته، پڇيو مانس،
”تون ڪهڙيون ڊگريون ورتيون آهن“
چيائين، آءِ ڪين گيٽ اي جاب آف ٽائيپسٽ
” چيومانس واءِ يو ڪُڊ ناٽ گو ٽو فرڌر!“
چيائين، آئي ول ڪنٽينيو، واٽ آ شوڊ هيو.....
چيم. ”پوءِ توکي ڪنهن روڪيو آهي.“
چيائين. ”روڪيو ته ڪنهن به ڪون هو بس زيب جي بيماري جي ڪري وقفو بڻجي ويو، زيب ته ڏاڍو چوندي هئي پر افسوس مان بيماري دوران اڪيلو ڇڏي نه پئي سگهان“
”هاڻي ڇا خيال اٿئي!“
هو هڪدم خاموش ٿي ويئي ۽ پوءِ ڪجه لمحا ترسي پوءِ چيائين.
”سر آءِ ڪانٽ سي ابائوٽ...“
”مان جي آهيان. جي تون سمجهين.“
”سچ وقاص!“ هن بي يقيني ۾ خوشي وچان بي اختيار چيو. هن جي ايڏي بي تڪلف تي مون کيس گهوريو هو. هو منهنجي نهارڻ جو مقصد سمجهي وئي ۽ ڪنڌ هيٺ ڪري ويهي رهي. مون کيس شرمساري جي احساس کان بچائڻ لاءِ چيو. اٽ از آل رائيٽ. تون مونکي خالي وقاص سڏيندين ته به مان مائينڊ ڪون ڪندس. ڇو ته مونکي خبر آهي ته تون مون جهڙي پوڙهي سان گڏ گهمندين خراب نه ٿي سمجهين ۽ مون کي اها به خبر آهي ته اسان جي وچ ۾ حد کان وڌيڪ حجاب ناهي ته حد کان وڌيڪ بي حجابي به ڪونه آهي.
نشا ڪو به جواب ڪون ڏنو ۽ ڪار ۾ هلندڙ پليئر جو آواز ٻيهر وڌائي ڇڏيو. ڪار ۾ موسيقي ٻرڻ لڳي.
المنظر تي پهتاسين شام جا پاڇا وري رهيا هئا منهجي زندگي ۾ زيب سان گڏ جيڪا پهرين شام المنظر تي آئي هئي اها نومبر جي شام مون وري ڪڏهن به نه ڏٺي آهي. ڏيه پرڏيھ گھميو آهيان پر اهڙي جيڪا پنهنجي هلڪي نارنگي پيلي روشن دلي جهڙي ڌرتي سونهري چادر تاڻي ڇڏيندي آهي. مون ڪٿي به ناهي ڏٺي. ساڳيو المنظر هو ۽ ساڳيا ان جا منظر هئا.
سنڌو جون ڇيڳريون ڇوليون ساڳين البيلائن سان روان دوان هيون پر نه هو ته صرف زيب جي هجڻ جو احساس ڪون هو زيب سان گذريل اها شام منهنجي من جي ڌرتي تي ڪيترائي انڊلٺي رنگ کڻي آئي هئي. زيب کان پڇيو هئم، ”زيب توکي درياه وڻندو آهي؟“
زيب سنڌو ڏانهن محبت وچان ڏسندي چيو هو ته درياه ڪنهن شفيق پوڙهي ماڻهون وانگر لڳندو آهي.
اوچتو نشا چيو.
”ڪيڏو خوبصورت منظر آهي وقاص“
نشا ڳالهايو ته ڄڻ خيالن جي رڻ مان موٽي آيس، خبر ئي نه پوي ته ڪيئن ڪار پارڪ ڪئي. ڪيئن اچي ريسٽورينٽ ۾ ويٺا هئاسين. نشا تنهنجي سامهون واري ڪرسي تي ويٺي هئي. مون پنهنجي کيسي مان سگريٽن جو پاڪيٽ ڪڍي ان مان سگريٽ ڪڍي چپن ۾ آندو هو.
لائيٽر جي شعلي سان سگريٽ دکائي ڪش هنئي دونهان ڪڍڻ لڳس ڪيتري ئي دير بي خيالي وچان سگريٽ ڇڪيندو رهيو هئس، اچانڪ نشا ٽيبل تي ناڪ ڪندي چيو هو ”موٽي اچو وقاص“
مون پنهنجو پاڻ کي دماغي طرح حاضر ڪيو نشا پڇيو، ڇا پئي سوچيو!
”زيب جي خيالن ۾ کوئجي ويو هئس“
نشا پڇيو ته ”توهان وٽ زيب جون تمام گھڻيون يادگيريون آهن ڇا؟“
مون اکيون ٻوٽي چيو هئم، ها تمام گھڻيون يادگيريون، زيب جون يادگيريون ٿوريون هجن ها يان فقط هڪڙي ئي يادگيري هجي ها ته به مان ان هڪڙي يادگيري تي سڄ زندگي گذاريان هان مون وٽ ته زيب جي يادگيرين جو خزانو آهي توکي خبر آهي الاهي نه زيب اها رات جيڪا هر عورت زندگي جي پهرين ۽ آخري اهم رات سمجهندي آهي. مونسان گزاري هئي.
”پوءِ ڇا ٿيو هو وقاص؟“
”تون ٻڌي سگهندين نشا؟“
”ها مان پاڻ ۾ ايتري همت سمجهان ٿي“
نشا هي اها رات آهي جنهن جي ابتدا ته آهي پر انتها نه ڪونهي. مان زيب جي ٻلي لاهڻ لاءِ زرينه کي ڏه هزار رپيه ڏيئي زيب کي پاڻ سان گڏ وٺي نڪتو هئس. ان ڏينهن اسان هت المنظر تي به آيا هئاسين. سج ڄامشوري جي جبلن کان ليئا پائي رهيو هو. پنهنجو منهن لڪائڻ کان اڳ پنهنجي ٻڏندڙ نظرن سان ڏسي رهيو هو ۽ وڃڻ جا سانباها ڪري رهيو هو. سج کي اهو بانور هوندو آهي ته هن جي غير موجودگي ۾ ڌرتي ۾ اونداهي ٿي ويندي آهي ۽ دنيا جو چرخو بيھ ويندو. پر ڌرتي تي هر فطري ۽ غير فطري تخليق جو جنم سج جي غير موجودگي ۾ ٿيندو آهي. ”عبادتن جا علم ۽ گناهن جا الميا رات جي پيٽ ۾ پلجندا آهن“
”وقاص، توهان گناهن ۽ ثوابن ج چڪر ۾ به الجهندا آهيو ڇا؟“
”ها ظاهر آهي“
”پر وقاص فطرت اسان کي آزادي ڏني آهي، انسان اختياري قوتن جو مالڪ آهي گناه ۽ ثواب جو تاويلون اڻ بربري جي سماج جون تشهير آهن.
”ها مهنجو به اهو خيال آهي پر ڇا ڪجي جو انهن جي جاءِ تي ڪي نوان اصطلاح ڪونهن ۽ نوان اصطلاح ٺاهجن به ته سمجهندو ڪير. هون به اسان کي هتي ئي رهڻون آهي. ٻه قدم اڳتي وڌي هلڻ تي پٺيان وري گوڙ ڪن ٿا.
ته توهان ڀٽڪي ويا آهيو، جيتوڻيڪ مان آزادي ۽ ڇڙواڳي ۾ فرق محسوس ڪندڙ ماڻهن جي مختصر قبيلي جو هڪڙو فرد آهيان. پر پوءِ اڪثريتي راءِ جي اڳيان سرينڊر ڪندو آهيان. سو بهرحال مان عام ماڻهن وانگر گناهن ۽ ثواب سوڌو هر غير اهم چڪر ۾ به الجھندو به آهيان.“
”ٺيڪ آهي وقاص ائين ئي الجھندي انهي ٻولي ۾ جيڪڏهين چئون جن ڪمن ۾ فطرت جي رضامندي شامل هجي ته اهي عمل گناه ناهن.“
”آءِ ٿنڪ سو....مان زيب کي تيستائين ڪون ماڻيا ها جيستائين هو پاڻ رضامند نه ٿيئي ها توکي ته خبر آهي زيب ڪيڏي نه عقلمند هئي“
”ها هو ڏاڍي ڏاهي هئي، مونکي ياد آهي جڏهن مون امينه ۽ زرينه جي دنيا ۾ هوش سنڀاليو هو ته مونکي نفرت ٿيڻ لڳي هئي. مان ان دنيا ۾ جيڪڏهن نفرت ڪانه ڪندي هئس ته اها زيب هئي.
زيب هن گدلي سينور جي دنيا ۾ ڪنول گل جيان پاڪ ۽ صاف هئي.
مان ان دنيا ۾ ڪنهن آڪٽوپس جي ڄنگهن ۾ جڪڙيل هجان ها، پر زيب وک وک تي منهنجي اڳيان ڍال بڻجندي رهي، نه ته مونسان به ائين ٿئي ها جيئن زيب سان ٿيو هو. زيب جي ٻلي لاهڻ واري زيب کي پنهنجن هٿن سان قبر ۾ لاٿو هو، پر منهجي ٻلي لاهڻ وارو ڪو اڻڄاڻ شخص مونکي زنده لاش بڻائي سماج جي قبرستان ۾ ڦٽي ڪري هليو وڃي ها، زيب مونکي پڙهايو هو.
منهجي تربيت ڪئي هيائين، پنهنجي حفاظت ۾ رکيو هيائين، منهنجي عمر جڏهن سورنهن سال ٿي ته زرينه منهنجي ٻلي لاهڻ جو سودو ويهن هزارن عيوض ڪري ڇڏيو .ان کان اڳ جو منهجي ٻلي لاهڻ جو ڏينهن مون تي قيامت بڻجي.
زيب راتو واه پنهجي زندگي جي سموري موڙي ۽ ڪجه زيور کڻي مون کي پاڻ سان وٺي نڪري آئي هئي. ”ائين چئي نشا خاموش ٿي وئي هئي، مون نشا کان پڇيو ”پوءِ امينه ۽ زرينه توهان جي ڳولا ته ڪئي هوندي.“
”ها شروع ۾ ڳولا ڪئي هئائون پوليس کي به بڇيو هئائون پر ڪجه ڏينهن ۾ ڪنه رهزن امينه ۽ زرينه جو خون ڪري ڇڏيو. پوءِ اهو قاتل شيد گرفتار ٿيو هو، اهو ٻڌائي نشا وري خاموش ٿي وئي.
مون نشا کان پڇيو، ”توکي ڪڏهين زيب ٻڌايو ته هوندو ته تون ڪٿان آئين هئين“
نشا جي اکين مان لڙڪ لڙي آيا ”چيائين چڪلي مان“
مون کان ڇرڪ نڪري وي، نشا چوڻ لڳي، مون پنهجي ماءُ کي ڪون ڏٺو هو، پر مهنجي ماءُ مونکي اتي ڄڻيو هو، پوءِ چون ٿا ته منهنجي ماءُ مري وئي هئي مون کي زيب ٻڌايو هو ته زرينه مونکي چڪلي مان خريد ڪيو هو. ائين چئي نشا روئڻ لڳي ـ روئيندي ۽ سڏڪندي نشا چيو ”مونکي خبر ناهي ته مان ڪير آهيان ڪٿان جي آهيان ۽ ڪنهن جي آهيان“ نشا زاروقطار روئي رهي هئي.
”مونکي افسوس آهي جو نشا، مون توکي روئاڙيو“
نشا ڳوڙها اگھندي چيو ته، ”روئڻ ڪهڙو ائين ته ٿيڻو هو، هن مرڪڻ جي ناڪام ڪوشش ڪئي. منهن ۾ ڏسي چيومانس. ”نشا تون پريشان نه ٿي“ مون سگريٽ ڪڍي وري چيو مانس.
”اڪثر فلمن ۾ هڪڙو ڊائيلاگ هوندو آهي، جنهن جو ڪير به نه هوندو آهي انهي جو خدا هوندو آهي. نشا ڌرتي تي ڪوئي ڪنهن جو نه هوندو آهي.
ان لاءِ شايد خدا سڀني جو هوندو، يا ڪنهن جو به نه هوندو آهي، توکي جيڪڏهن سڃاڻپ نه هجڻ تي ڏک آهي ته حيران نه ٿي، دنيا ۾ تمام گهڻا اهڙا به ماڻهون آهن جيڪي پنهنجي سڃاڻپ کان بيزار هوندا آهن، تنهنجو وزيٽنگ ڪارڊ تنهنجي پنهنجي هستي آهي ۽ جي محسوس ڪرين ته مان تنهنجي ويجهو آهيان، ۽ اها خاطري ڪري ڇڏ ته تنهنجي ۽ منهنجي وچ ۾ ڪا به عرض ڪونه ايندي.
نشا چيو، ”مان انسان فراموشن جي رستي ۾ پيدا ٿي آهيان ۽ مون سڄي عمر انسان فراموشن سان گڏ گذاري آهي. مونکي ايترو سو تجربو آهي جو مان کوٽي ۽ کري جي سڃاڻپ رکان ٿي ۽ توهان ڇا آهيو ۽ مونکي ڇا ٿا سمجهو، اهو به اندازو اٿم، مان توهان کي ۽فقط توهان کي پنهنجي ويجهو محسوس ڪيان ٿي، شايد ان لاءِ مان توهان جي اڳيان بنان ڪنهن کل جا سم سم چوڻ جي کليل ڪتاب بڻجي وئي آهيان.
ائين چئي نشا خاموش ٿي وئي ماحول ۾ اونداه ڇائنجي رهي هئي.
شام رات ۾ تبديل ٿي رهي هئي. مون اٿڻ جي ڪندي چيو ”هاڻي واپس هلڻ گهرجي.“ نشا خاموشي سان اٿي کڙي ٿي.
نشا سائيڪالاجي ۾ داخلا ورتي هئي، هو روز يونيورسٽي ويندي هئي، مان پنهنجي روٽين مطابق هاسپيٽل ويندو هئس، اسان تقريبن روزانو آئوٽنگ ڪندا هئاسين. نشا ڏاڍي خوش هوندي هئي، نشا کان وڌيڪ مان خوش هئس، ڇو ته منهنجي اڪيلائي ۾ هاڻي رڳو مايوسيون ڪون هيون، پر خوشيون به شامل ٿي ويون هيون، نشا ۽ مان دوست بڻجي ويا هئاسين. اسان مختلف موضوع تي ڪچهريون ڪرڻ لڳاسين، نشا پنهنجي ماضي بابت کُلي طرح احوال ڪندي هئي، مان به پنهنجا سڀيئي اعمال نامه اڳيان کولي ويهندو هئس، زيب جو تصور مون لاءِ اهڙو ٽانڪ هو. جنهنجي واپرائڻ سان سڀ ضرورتون پنهنجي شفقتن سميت ٽڙي پکڙجي وينديون هين، ان حد تائين جو جسمي لذتن جي گھرج به زيب جي يادگيرين اڳيان پنهجي سرڪش وڃائي ويهندي هئي، ۽ نشا جي اچڻ کان پوءِ ائين نه لڳندو هو ته منهنجون ڪي خواهشون ۽ ضرورتون ڄڻ ته آهن ئي ڪون، مان ميڊيڪل سائنس جي نقطي نگاھ کان صحت مند ۽ نارمل ماڻهون هئس، مون کي نفسياتي خواهشون طوفان مچائي ڇڏينديون هيون ۽ مون کي لڳندو هو ته مان آپي مان ٻاهر نڪري ويندس، ان وقت دل چوندي هئي ڪابه ڪاري ڪوجھي لولي لنگڙي انڌي منڊي عورت منهنجي سامهون اچي، ته مان ان کي ڪچو کائي وڃان، پر نشا جي اچڻ کانپوءِ اندر ۾ ٻرندڙ بتيون سرد ٿي وينديون هيون، جيتوڻيڪ نشا اثر انداز تائين خوبصورت هئي، ۽ جواني ڪنهن به عابد کي بنائڻ تي قادر هئي، سندس جوڀن زهد ۽ نقوي جي معنى وسارڻ لاءِ کوڙ هو، پر مون ۾ ڪڏهن به نشا کي هنڊائڻ جي لالچ پيدا ڪون ٿي، پر پوءِ به ڪڏهن ڪڏهن من چاهيندو هو ته نشا جو جسم ڏسان، سندس اڀريل ڇاتيون ڇهان ۽ چمان منهنجي لا شعوري ۾ ويٺل انهي پختي ارادي کي تقويت ملي رهي هئي، ته مان جنهن ڪل ڪائنات جي ڳولها ۾ آهيان اهو تر ڳولهي لهان، پر هڪدم اهو خيال پئي پيدا ٿيو ته نشا جي ڇاتين تي به ڪو اهڙو تر ئي نه هجي ته پوءِ مان پاڻي پٺيان سرابن جي فريب ۾ ڀٽڪي وڃان ۽ مري وڃان ته پوءِ خبر ناهي ڇو موت کان ڊڄندو رهيو آهيان. شايد هر ماڻهون موت کان ڊڄندو آهي ڪڏهن ڪڏهن سوچيندو هئس ته جسم ته سڀ جسم هوندا آهن، پوءِ اهو زيب جو جسم هجي، ڊاڪٽر فريال جو جسم هجي، ڊاڪٽر فريال جسم هجي، نشا جو جسم هجي يا ڪنهن ٻئي عورت جو جسم هجي، مونکي ائين لڳندو هوندو هو ته مون شايد پنهنجي سموري سهڻي زندگي هروڀرو ان تر جي ڪري قربان ڪري ڇڏي ، مون تر کي ابتدا سمجهي ۽ انتها ڪري ڇڏي. ايتري قدر جو جڏهن منهنجي شادي پنهنجي سئو ٽ ريحانه سان ٿي هئي ته شادي جي پهرين رات ئي مون ريحانه جي ڇاتي تي ان تر کي ڳولهڻ جي ڪوشش ڪئي هئي، ريحانه ۾ ڪا به کوٽ ڪون هئي سندر هئي، سشيل هئي، سندس خوبصورت اجريل ۽ خماريل جسم، ڪنهن اپسرا جي جسم کان گهٽ نه هو، ۽ نه هو ته ريحانه جي ڇاتي تي تر نه هوجيڪو منهنجي تلاش هو ، مان ڪيترائي ڏينهن ريحانه کي ڇهندو ۽ چمندو رهيس، ۽ جڏهن تر نظر نه ايندو هو تي سسي ويندو هئس، ريحانه شايد مونکي ايبنارمل نامرد سمجهندي هئي، پر هن ڪڏهن به ڪون ڪڇيو، ٻن چئن سال تائين کيس اولاد ڪان ٿي اهو لعنتاڻو مونکان وڌيڪ ريحانه جي لا ناقابل برداشت هو، جنهن ڪري کيس مائٽن پاڻ وٽ ويهاري ڇڏيو، پر ريحانه جو ڪهڙو ڏوه، پر ڏوه منهنجو به ڪونه هو، مان ڪيان هان، ريحانه جي ڇاتي تي ڪونه هو زيب جي ڇاتي واري تر مونکي نفسياتي طرح نامرد ڪري ڇڏيو هو مونکان اهو تر ڇا گم ٿي ويو هو. منهنجي سڀئي ذهني ۽ جسماني طاقتون گم تي ويون هيون ڪڏهن ڪڏهن مونکي پاڻ تي به شڪ ٿيندو هو، ته شاهد مان نامرد آهيان، پوءِ مان پنهنجي ڊهو دور ڪرڻ لاءِ ڏيھه پرڏيھه ۾ جڏهن عورتن مان پنهنجي جنسي لذتن جي حاصلات ۽ مردانگي جي پڪ ڪرڻ چاهيندو هئس ۽ عورتن کي انهي مقصد لاءِ جڏهن تنگ ڪندو هئس ته پهرين پهرين سندس ڇاتين تي تر ڳولڻ چاهيندو هئس ڪو به تر نه ڏسي ڍرو ٿي ويندو هئس ۽ نامرد ٿي پوندو هئس ان حد تائين جڏهن ڪلاسڪو ۾ پنهنجي اسڪاٽ ڪلاس ميٽ پرٽي سان جسماني طرح ويجهو ٿيڻ جي ڪوشش ڪئي هئم ته ٽٽڻ کان اڳ مرجهائجي ويو هئس پرٽي ڪاوڙ ۾ اچي چيو هو ته، قد پت ته باڪسرن جهڙو اٿئي پر، پرڪارن ۾ مغل دور جو ڪو خوجا سرا ٿو لڳين............
”واٽ از دي ميٽر وٿ يو؟“
اوچتو نشا منهنجي ٻانهن مان لوڏيو ، مان پنهنجي اذيتناڪ خيالن ، يادگيرين مان ٻاهر اچي ويس،
”توهان سڄا پگهر ۾ شل ٿي ويا آهيو“ ڏٺم ته نشا هڪڙو ٽشو پيپر کڻندي منهنجو پگهر اگهڻ ٿي چاهيو، مون نشا کان ٽشو پيپر کڻندي چيو ، ” ڇڏ مان پاڻهي ئي ٿو اگهان“
نشا زبردستي منهنجو پگهر اگهندي چيو مان اگهان ٿي ، پر توهان سان مسئلو ڇا آهي ؟
” ڪو به ڪونهي“
”نه مونکي لڳي ٿو ته توهان پريشان آيو ، اڄڪلھه توهان پريشان رهو ٿا، شاهد منهنجي ڪري “
مون انڪار ۾ ڪنڌ لوڏيندي چيو ” نه، مان ته تنهنجي اچڻ سان خوش ٿيو آهيان“
” سچ وقاص !!“
”هاها،“ مون مرڪندي وراڻيو هو ڏٺم ته نشا جي چهري تي ڪيئي رنگ تري آيا هئا ۽ مون محسوس ڪري ورتو ته نشا اهميت ملڻ سان سرهاڻ محسوس ڪري رهي هئي
صبح جو جڏهن اسپتال پهتس، ڊاڪٽر ف